Beschrijving
Water heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in Noord-Brabant. Aan de vele beken en rivieren die zich door het Brabantse landschap slingeren, lagen ooit tientallen watermolens.
Aandrijving watermolens ondanks gering verval en lage stroomsnelheid in Noord-Brabant
De kloosters en grondheren die eigenaar waren van deze molens, hadden samen met hun molenaars een goed gefundeerd inzicht hoe zij de kracht van dit water konden benutten. Ondanks het beperkte verval en de trage stroomsnelheid van deze beken wisten zij precies hoe waterkracht zorgde voor bruikbare energie. Hun kennis over het functioneren van de waterhuishouding in Brabant was verbluffend. Elk van de watermolens stuwde het water totdat het genoeg kracht had om het waterrad aan te drijven.
Geschillen tussen watermolenaars en boeren
Het stuwen van het beekwater had voor de waterhuishouding tot kilometers stroomopwaarts grote gevolgen. De watermolenaar had belang bij voldoende watertoevoer en een zo hoog mogelijk verval over het waterrad. Daarom had hij nogal eens de neiging het water te hoog op te stuwen, waardoor stroomopwaarts langs de rivier gronden onder water liepen en stroomafwaarts tekorten ontstonden.
Al vroeg ontstonden er dan ook geschillen tussen watermolenaars en boeren. Karel V stelde daarom controleurs aan en liet pegels aanbrengen die de maximale waterstand aangaven. Om de waterkracht optimaal toe te passen vonden er ook ingrepen plaats aan de rivier- en beeklopen: molenaars legden omleidingen aan, groeven molenwijers en bouwden bruggen. Deze waterhuishoudkundige voorzieningen en ingrepen in het landschap bepaalden mede het landschap en wegenpatroon van Brabant.
Overzicht van alle watermolens in Noord-Brabant
Wiro en Wim van Heugten hebben onderzoek gedaan naar alle watermolens die Noord-Brabant ooit rijk was. Ze beschrijven alle molens in onderlinge samenhang, waarbij de ontwikkelingsgeschiedenis tot op de dag van vandaag gevolgd wordt. Hiermee biedt deze publicatie een compleet overzicht van alle watermolens in Noord-Brabant. In het catalogusdeel worden alle bestaande en verdwenen molens in Noord-Brabant en aan de bovenlopen van rivieren en beken in België behandeld.
